Δευτέρα 18 Μαΐου 2009

Αλάτι και υψηλή αρτηριακή πίεση: Δύο σιωπηλοί δολοφόνοι

Βασίλειος Βοττέας αναπληρωτής επίκουρος καθηγητής, διευθυντής Καρδιολογικής Κλινικής Γ.Ν.Α. «Λαϊκό», πρόεδρος της Ελληνικής Αντιϋπερτασικής Εταιρείας

Η Ελληνική Αντιϋπερτασική Εταιρεία (ΕΑΕ), ως μέλος του Παγκόσμιου Οργανισμού, καλεί τους Έλληνες κάθε φύλου, ηλικίας και κατάστασης υγείας, να πραγματοποιήσουν το «μεγάλο βήμα» και να προχωρήσουν στον περιο­ρισμό των ποσοτήτων αλατιού, που χρησιμοποιούν στο καθημερινό φαγητό τους.

Είναι εκπληκτικό όμως, ότι δύσκολα μπορεί να....
αντιληφθεί κάποιος πόσο μεγάλο όφελος μπορεί να προκύψει για την υγεία του, από ένα τόσο απλό μέτρο, όσο ο περιορισμός του αλατιού στη διατροφή του.

Το παρόν κείμενο, το οποίο συντάχθηκε με πρωτοβουλία της Ελληνικής Αντιϋπερτασικής Εταιρείας, έχει σκοπό να ενημερώσει, αφ' ενός, τον πληθυσμό της Ελλάδος για τις βλαβερές συνέπειες που προκαλεί στην υγεία κάθε ατόμου η μεγάλη κατανάλωση αλατιού και να βοηθήσει, αφ' ετέρου, όσους πεισθούν για τα ευεργετήματα που θα εξασφαλίσουν από τη μείωση αυτής της κατανάλωσης, στα βήματα που πρέπει να ακολουθήσουν προς αυτή την κατεύθυνση.

Αλάτι: Ένας από τους κύριους παράγοντες πρόκλησης αθηροσκλήρωσης

Είναι πλέον γνωστό ότι η κύρια ένοχος για την ανάπτυξη της αθηροσλήρωσης, είναι η παρουσία των παραγόντων αγγειακού κινδύνου, όπως η παχυσαρκία, η υπέρταση που προκαλείται με τη συμμετοχή της πλούσιας σε αλάτι διατροφής, ο σακχαρώδης διαβήτης, το κάπνισμα και η υψηλή χοληστερίνη.

Το αλάτι δε, καθώς είναι από τους κύριους παράγοντες που προκαλούν την υπέρταση είναι προφανές ότι καταλήγει να αποτελεί και το ίδιο, κύριο παράγοντα πρόκλησης αθηροσκλήρωσης.

Αντίθετα, η απουσία αυτών των παραγόντων είναι προφανές ότι προφυλάσσει τα άτομα από τον κίνδυνο να αναπτύξουν κάποιο καρδιαγγειακό νόσημα. Το στοιχείο αυτό υπογραμμίζει και μεγεθύνει την ανάγκη της καταβολής προσπαθειών, από κάθε άτομο, για την καταπολέμηση και εξάλειψη των παραγόντων κινδύνου, οι οποίοι το επιβαρύνουν.

Αναρρωτάται, λοιπόν, κανείς, εάν αξίζει, για τη λίγη επιπλέον γευστική ευχαρίστηση, που μπορεί, ίσως, να προσφέρει η προσθήκη επιπρόσθετου αλατιού στο φαγητό, να διακινδυνεύσει οποιοσδήποτε να εκτεθεί στον κίνδυνο να υποστεί όλες τις συνέπειες της αθηροσκλήρωσης, όπως αυτές περιγράφηκαν προηγουμένως.

Έστω κι αν δεν είναι εύκολη η προσπάθεια, τα ευεργετήματα που θα υπάρξουν από την ευόδωση της είναι τόσο σημαντικά, ώστε πραγματικά, να αξίζει να το επιχειρήσει κανείς.

Το αλάτι, το νάτριο, η λειτουργία του οργανισμού, η πίεση και η υπέρταση

Η πίεση του αίματος, (αρτηριακή πίεση) αποτελεί παράγοντα ζωής. Είναι αυτή που προωθεί το αίμα από την καρδιά στο υπόλοιπο σώμα, μεταφέροντας σε όλα τα όργανα και τους ιστούς του, το οξυγόνο και τα θρεπτικά συστατικά, που είναι απαραίτητα για τη διατήρηση τους στη ζωή και για την ομαλή λειτουργία τους. Η προώθηση αυτή γίνεται μέσω των αγγείων, ακολουθώντας τους νόμους της υδραυλικής. Επιτυγχάνεται δε, μέσω των παλμικών κινήσεων της καρδιάς και των αγγείων και του καλού συντονισμού της λειτουργίας τους.

Χωρίς πίεση δεν υπάρχει ζωή. Συνεπώς, όλα τα άτομα έχουν -και πρέπει να έχουν-αρτηριακή πίεση. Τα προβλήματα εμφανίζονται όταν η αρτηριακή πίεση γίνεται αρτηριακή υπέρταση.

Με τον όρο «αρτηριακή πίεση» εννοούμε την πίεση που ασκεί το αίμα στο εσωτερικό τοίχωμα των αρτηριών (είναι τα μεγάλα αγγεία του σώματος) όταν διέρχεται μέσω αυτών, κατευ­θυνόμενο από την καρδιά προς τα διάφορα σημεία του σώματος. Γίνεται εύκολα κατανοητό ότι η πίεση αυτή, συμφωνά και με τις αρχές της υδροδυναμικής, είναι τόσο μεγαλύτερη όσο μεγαλύτερος είναι ο όγκος (η ποσότητα) του υγρού (του αίματος) που αποστέλλει η καρδιά στα αγγεία. Ο όγκος αυτός ρυθμίζεται από πολλούς παράγοντες, μεταξύ των οποίων και το σύνολο των υγρών (του νερού) που υπάρχει στο σώμα.

Η υπέρταση αναγνωρίζεται ως κύριος παράγων καρδιαγγειακού κινδύνου, καθώς συμμετέχει στη δημιουργία της αθηροσκλήρωσης και, μέσω αυτής, στην ανάπτυξη των καρδιαγγειακών νοσημάτων και των επιπλοκών τους, που αναφέρθηκαν ήδη. Κυρίως, όμως, οι υψηλές τιμές της πίεσης ευθύνονται περισσότερο από κάθε άλλον παράγοντα για την πρόκληση αγγειακών εγκεφαλικών επεισοδίων.

Το πρόβλημα είναι ότι η υπέρταση δεν προκαλεί συμπτώματα -κι αυτό έχει σαν αποτέλεσμα, πολλά άτομα, παρ' ότι έχουν υπέρταση, να μην το αντιλαμβάνονται και να μην το γνωρίζουν. Έτσι, μένουν χωρίς θεραπεία -κι αυτό «υποσκάπτει» την υγεία των αγγείων, των ζωτικών τους οργάνων και, ακόμη, της ζωής τους.

Το ίδιο κινδυνεύουν και άτομα, τα οποία, παρ' ότι γνωρίζουν ότι έχουν υπέρταση και ο γιατρός τους έχει συστήσει να παίρνουν φάρμακα, εκείνα αμελούν να τα παίρνουν στην ώρα τους ή τα ξεχνούν τελείως. Η υπέρταση, όμως, δουλεύει πάντοτε «υπόγεια» και «ύπουλα» και καιροφυλακτεί.

Η προσοχή, συνεπώς, για τη συγκράτηση των τιμών της πίεσης σε χαμηλό επίπεδο, πρέπει να είναι τεταμένη και να έχει τη μορφή μόνιμης επαγρύπνησης.

Η ελαστικότητα των αγγείων

Τα αγγεία από την πλευρά τους είναι υποχρεωμένα να συντονίζονται με τον ρυθμό των παλμών της καρδιάς. Αυτό συμβαίνει γιατί πρέπει να μπορούν να δέχονται χωρίς πρόβλημα το αίμα με όποιες διακυμάνσεις συχνότητας και όγκου το εξωθεί, κάθε στιγμή, εκείνη προς αυτά, να υποβοηθούν, στη συνέχεια, την περαιτέρω προώθηση του προς την περιφέρεια του σώματος και να αποφεύγουν, ταυτόχρονα, να υφίστανται υπερβολικές πιέσεις, ώστε η αρτηριακή πίεση να παραμένει πάντοτε σε ανεκτά για τον οργανισμό επίπεδα.

Για να το επιτύχουν αυτό, τα αγγεία είναι εφοδιασμένα με ελαστικότητα, χάρη στην οποία μπορούν να αυξομειώνουν την ελαστικότητα τους.

Όταν, όμως, για κάποιους λόγους (μεταξύ των οποίων και η αύξηση της ηλικίας και το αλάτι της διατροφής) μειωθεί η ελαστικότητα του, το αγγείο σκληραίνει και «αντιστέκεται» σε κάθε ανάγκη προσαρμογής του, στον όγκο του αίματος που δέχεται. Όσο δε μεγαλύτερη είναι η σκλήρυνση του αγγείου τόσο μεγαλύτερη είναι και η αντίσταση του στην ανάγκη αυξομείωσης της χωρητικότητας του αυλού του.

Αυτή η «αντίσταση» του αγγείου στην αναγκαία αυξομείωση της διαμέτρου του, υποχρεώνει το αίμα να «συνωστίζεται» και να «ασφυκτιά» μέσα στον αυλό του αγγείου, αφού ωθείται από την καρδιά προς περιβάλλον, το οποίο δεν μπορεί (δεν επαρκεί, είναι μικρό) να το χωρέσει.

Μοιραία, τότε, το αίμα προσπαθώντας να βρει χώρο νια να διέλθει, πιέζει το αγγείο, με όλο και μεγαλύτερη δύναμη, αυξάνοντας αντίστοιχα την αρτηριακή πίεση. Όσο δε μεγαλύτερος είναι ο όγκος του αίματος, που προσπαθεί να περάσει μέσα από σκληρυμένο αγγείο ή όσο μεγαλύτερη είναι η αντίσταση που εκδηλώνει το αγγείο στην προσαρμοστικότητα του, τόσο μεγαλύτερη διαμορφώνεται η αρτηριακή πίεση. Στην Ιατρική, άλλωστε, η έννοια «πίεση», ορίζεται ως το γινόμενο του όγκου (του αίματος και, κατ' επέκταση, των υγρών του σώματος) Χ (επί) την αντίσταση των αγγείων.

Ο σπουδαίος ρόλος του αλατιού στη διαμόρφωση της υπέρτασης

Τα στοιχεία αυτά αναδεικνύουν τον σπουδαίο ρόλο του αλατιού στη διαμόρφωση της υπέρτασης. Γιατί η παρουσία του επηρεάζει και τους δυο παράγοντες που αναφέρθηκαν προηγουμένων ως συνιστώσες της αρτηριακής πίεσης.

Το αλάτι, δηλαδή:

* Προκαλεί κατακράτηση υγρών, αυξάνοντας έτσι τον όγκο τους (συνεπώς και τον
όγκο του αίματος), και
* Επιδρά στα αγγεία, συμβάλλοντας (μαζί με άλλους παράγοντες, όπως π.χ. η
ηλικία) στη σκλήρυνση (συνεπώς και στην απώλεια της ελαστικότητας) των
αγγείων.

Με τη σειρά τους, αυτά, εξηγούν γιατί η αρτηριακή υπέρταση εμφανίζεται συχνότερα στα ηλικιωμένα άτομα και νωρίτερα, στα άτομα που χρησιμοποιούν πολύ αλάτι στο φαγητό τους.

Μεταξύ των αιτιών, που έχουν αναγνωρισθεί με βεβαιότητα μέχρι σήμερα ως «υπερτασιογόνοι», κυριότεροι είναι οι:

* Γενετική προδιάθεση (κληρονομικότητα)
* Παχυσαρκία
* Διαβήτης
* Κάπνισμα
* Πρόσληψη επιπρόσθετου αλατιού στη διατροφή
* Αγχος
* Μη ισορροπημένη διατροφή
* Ηλικία
* Έλλειψη σωματικής δραστηριότητας

Αλάτι και νάτριο - ΙΙόσο χρειάζεται - Πόσο καταναλώνεται

Πολλοί θεωρούν ότι «αλάτι» και «νάτριο» έχουν την ίδια έννοια. Δεν είναι όμως ακριβώς έτσι. Το αλάτι είναι «χλωριούχο νάτριο». Αποτελεί, δηλαδή, χημική ένωση, που αποτελείται κατά 40% από νάτριο και κατά 60% από χλώριο. Αυτό δε που συναντάται στη φύση και σε όλα σχεδόν τα τρόφιμα, είναι το νάτριο κι όχι το χλωριούχο νάτριο.

Το νάτριο είναι απαραίτητο για τη ρύθμιση της ισορροπίας των υγρών στον οργανισμό, καθώς και για τη μεταφορά ηλεκτρικών φορτίων. Ωστόσο, 1 γραμμάριο την ημέρα, είναι αρκετό για να καλυφθούν αυτές οι ανάγκες.

Με τη βοήθεια του αλατιού, οι άνθρωποι λαμβάνουν αυξημένα ποσά ιωδίου και φθορίου (πρόσθετες ουσίες του αλατιού), που συμβάλλουν σε υγιή θυρεοειδή αδένα και σε γερά δόντια αντίστοιχα. Η προσθήκη του ιωδίου στο αλάτι έχει οδηγήσει στην αντιμετώπιση του προβλήματος της δυσλειτουργίας του θυρεοειδούς αδένα, που ήταν ένα σοβαρό πρόβλημα σε περιοχές που είναι μακριά από τη θάλασσα. Το αλάτι χρησιμοποιείται ως συντηρητικό των περισσότερων τροφίμων, καθώς επίσης και για καλύτερη γεύση. Τα άλατα του νατρίου έχουν και βακτηριοστατική δράση, για παράδειγμα εμποδίζουν την αύξηση ορισμένων μικροβίων.

Η ποσότητα, του αλατιού (χλωριούχο νάτριο) που χρειάζεται ο ανθρώπινος οργανισμός για να ζήσει φυσιολογικά, είναι 4-5 γραμμάρια (περίπου 2,5 γραμμάρια νατρίου) την ημέρα -κι αυτό το βρίσκει εύκολα από τη φύση στα τρόφιμα που καταναλώνει. Αντ' αυτού, ο μέσος άνθρωπος καταναλώνει περίπου δέκα φορές περισσότερο, χρησιμοποιώντας είτε αυτούσια επιπρόσθετο αλάτι στο φαγητό του, είτε τροφές με μεγάλη περιεκτικότητα σε αλάτι, όπως τυριά, ξηροί καρποί, τσιπς, αλλαντικά, κατεργασμένα προϊόντα, σάλτσες (σως) κ.α.

Όχι αλάτι - Όχι χάπια για την πίεση

Όσοι είστε ήδη υπερτασικοί, πρέπει να ξέρετε ότι, μειώνοντας το αλάτι στο φαγητό σας, θα μειώσετε και την πίεση σας. Όχι αμέσως, αλλά σε διάστημα μερικών εβδομάδων ή και αρκετών μηνών. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να προσπαθείτε συνέχεια και να κάνετε τρόπο ζωής για σας και την οικογένεια σας, περιλαμβανομένων και των παιδιών, την χωρίς αλάτι διατροφή. Εάν, άλλωστε, ξαναρχίσετε να τρώτε περισσότερο αλάτι, η πίεση σας θα αυξηθεί εκ νέου.

Πρέπει, ακόμη, να ξέρετε ότι ο περιορισμός της πρόσληψης αλατιού δεν μειώνει την πίεση σ' όλα τα άτομα το ίδιο. Ατομα με ευαισθησία στο αλάτι («αλατοευαίσθητα», όπως λέγονται) ωφελούνται περισσότερο από τον περιορισμό της κατανάλωσης του, σε σύγκριση με εκείνα που δεν είναι αλατοευαίσθητα.

Έτσι, είναι δυνατό, σε ορισμένους από σας, η πίεση να μειωθεί τόσο πολύ με τη μείωση της πρόσληψης αλατιού, ώστε να μη χρειάζεται, πλέον, να παίρνετε χάπια γι' αυτήν (ή, έστω, να παίρνετε λιγότερα, απ' όσο παίρνετε τώρα).

Μαγειρεύοντας χωρίς αλάτι δημιουργείτε νέα αίσθηση γεύσης

Όσοι ισχυρίζονται ότι φαγητό μαγειρεμένο χωρίς αλάτι είναι βαρετό, ανούσιο, χωρίς γεύση, κάνουν λάθος. Μαγειρεύοντας χωρίς αλάτι, θα μάθετε να χρησιμοποιείτε τη φαντασία σας, θα κάνετε συνδυασμούς με βότανα, καρυκεύματα και μυρωδικά που ποτέ δεν είχατε φανταστεί. Θα δημιουργήσετε νέα αίσθηση της γεύσης με κρασιά, ποτά, εξωτικά βότανα και έλαια. Το να μαγειρεύετε χωρίς αλάτι είναι πολύ εύκολο και, ταυτόχρονα, τόσο νόστιμο όσο και αρωματικό.

Αρχίστε από τα ψώνια

Η προμήθεια τροφίμων χαμηλής περιεκτικότητας σε νάτριο, είναι, σήμερα, ευκολότερη απ' όσο παλαιότερα, αφού τώρα, τα περισσότερα είδη κυκλοφορούν σε συσκευασίες, οι οποίες αναφέρουν υποχρεωτικά τα συστατικά του περιεχομένου τους, Αναζητείστε, λοιπόν, διαβάζοντας την ετικέτα, τρόφιμα χωρίς αλάτι ή χαμηλής περιεκτικότητας σε αλάτι.

Να είστε επιφυλακτικοί με τα κρακεράκια, τα μπισκότα, τα κέικ, τις φρυγανιές κ.ά. που κυκλοφορούν στο εμπόριο. Περιέχουν σε σημαντικές ποσότητες, νάτριο και/η χοληστερίνη και κεκορεσμένα λίπη. Είναι σαφώς καλύτερο να μάθετε να τα παρασκευάζετε μονοί σας.

Τα δημητριακά είναι ιδανικά για διατροφή χαμηλού νατρίου και χαμηλού λίπους. Τα περισσότερα δημητριακά δεν έχουν κεκορεσμένο λίπος ή χοληστερίνη.

Τα μαγειρεμένα δημητριακά, το ρύζι και τα ζυμαρικά σχεδόν δεν περιέχουν καθόλου νάτριο. Απλά θυμηθείτε να μη βάζετε αλάτι στο νερό που τα βράζετε.

Οι περισσότερες σάλτσες για σαλάτες που κυκλοφορούν περιέχουν αλάτι σε μεγάλες ποσότητες και καλό είναι να αποφεύγονται.

Συμπεράσματα

Εάν μειώσουμε την ημερήσια πρόσληψη άλατος στα 2-4 γραμμάρια, πολλές φορές, επιτυγχάνεται σημαντική πτώση της αρτηριακής πίεσης και ελαττώνεται η απαιτούμενη δόση των διουρητικών ή άλλων αντιϋπερτασικών φαρμάκων.

Οι ενήλικες πρέπει να μειώσουν την ημερήσια πρόσληψη άλατος στα 6 γραμμάρια την ημέρα (ποσότητα που αντιστοιχεί σε ένα κουταλάκι του καφέ), αν θέλουν να ελαττώσουν την αρτηριακή τους πίεση και τον κίνδυνο αναπτύξεως στεφανιαίας νόσου και εγκεφαλικού.

Τα διαθέσιμα επιστημονικά στοιχεία για τη σχέση του άλατος με την υγεία υποδηλώνουν ότι αν μειωθεί η κατανάλωση άλατος κατά 3,5 γραμμάρια ημερησίως (από τα 9,5 γραμμάρια που καταναλώνουν οι περισσότεροι άνθρωποι σήμερα, στα 6), θα υπάρξει μείωση κατά 13% στα εγκεφαλικά και κατά 10% στη στεφανιαία νόσο.

Δεν υπάρχουν σχόλια:

ΝΕΟΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗΣ ΤΗΣ Ι.Μ.Φ.Ν.Θ.

Νέος Μητροπολίτης Φιλίππων Νεαπόλεως και Θάσου, στη θέση του μακαριστού Προκοπίου, εξελέγη από την Ιεραρχία της Εκκλησίας της Ελλάδας, ο α...